Ιστορίας

Μια επική αφήγηση έξι αιώνων αθηναϊκής ιστορίας, από τον 4ο αιώνα π.Χ. έως τον 2ο αιώνα μ.Χ. Η εξέλιξη της πόλης και το αποτύπωμά της στον ελληνιστικό και τον ρωμαϊκό κόσμο. Αυτό το βιβλίο αφορά μια μακρά περίοδο της ιστορίας της Αθήνας που θεωρείται συνήθως αλλά λανθασμένα εποχή παρακμής και πτώσης μετά το μεγαλείο της κατά τους κλασικούς χρόνους. Τότε η Αθήνα ήταν αυτοκρατορική δύναμη με τρομερό στόλο, είχε ισχυρή οικονομία, περήφανη ιστορία, ανθούσα πνευματική, καλλιτεχνική και φιλολογική ζωή και οι Αθηναίοι ζούσαν υπό μια δημοκρατία η οποία τους καθιστούσε κυρίαρχους ως κράτος. Ο Περικλής ισχυριζόταν ότι η Αθήνα ήταν μια πόλη την οποία ήθελαν να μιμηθούν οι πάντες. Όμως, το 338, όταν ο Φίλιππος Β΄ της Μακεδονίας επέβαλε την ηγεμονία του στην Ελλάδα, αυτή η ζωή άλλαξε για πάντα. Οι Έλληνες υποχρεώθηκαν να υποστούν τη μακεδονική εξουσία για σχεδόν δύο αιώνες, μέχρι να επιβάλει την κυριαρχία της στην Ελλάδα η νέα δύναμη του μεσογειακού κόσμου, η Ρώμη. Η συνηθισμένη άποψη για την Αθήνα υπό τη μακεδονική και τη ρωμαϊκή κυριαρχία είναι εκείνη μιας πόλης που ήταν η σκιά του προηγούμενου εαυτού της, με τη δημοκρατία της να έχει υποβαθμιστεί σε μια καρικατούρα, την οικονομία της σε παρακμή, τη στρατιωτική ικανότητά της να μην υπάρχει πια, και υπό τους Ρωμαίους αφέντες της να έχει μετατραπεί σε επαρχιακή πόλη. Όμως αυτή η υποβαθμισμένη εικόνα έρχεται σε αντίθεση με την πραγματικότητα. Όπως θα καταδείξει το ανά χείρας βιβλίο, η μεταγενέστερη Αθήνα απείχε πολύ από το να είναι ένα υστερόγραφο της κλασικής προκατόχου της. Εξακολουθούσε να είναι μια ζωντανή πόλη που ασκούσε επιρροή, ο λαός της παρέμενε όπως πάντα ανθεκτικός, φθάνοντας στο σημείο ακόμη και να πολεμήσει εναντίον των Μακεδόνων και των Ρωμαίων κυριάρχων, ενώ ο κλασικός εαυτός της επιβίωνε στη φιλολογία και τη σκέψη.

Ο στόλος που δημιούργησαν οι Αθηναίοι στην αρχαία Ελλάδα ήταν μία από τις ισχυρότερες πολεμικές δυνάμεις στην ιστορία του κόσμου και πρότυπο για όλους τους στόλους που ακολούθησαν. Ο αθηναϊκός στόλος έφτιαξε έναν ολόκληρο πολιτισμό, στήριξε την πρώτη δημοκρατία και οδήγησε μια ομάδα απλών πολιτών σε ένα ταξίδι ανακαλύψεων που άλλαξε το ρου της Ιστορίας. Η απόλυτη νίκη του εναντίον του περσικού στόλου στη Σαλαμίνα το 480 π.Χ. αποτέλεσε την έναρξη του Χρυσού Αιώνα και συνέβαλε καθοριστικά στη διατήρηση της ελευθερίας των Ελλήνων για αιώνες. Με τους ΑΡΧΟΝΤΕΣ ΤΩΝ ΘΑΛΑΣΣΩΝ ο διάσημος αρχαιολόγος και ερευνητής Τζον Ρ. Χέιλ παρουσιάζει για πρώτη φορά την ιστορία των επικών μαχών, των ανίκητων πλοίων και των ανδρών -από τους εξέχοντες ηγέτες μέχρι και τον τελευταίο πολεμιστή- πάνω στους οποίους χτίστηκε και στηρίχτηκε η απόλυτη κυριαρχία της Αθήνας.

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος ήταν ένα από τα πιο καταστροφικά γεγονότα στην Ιστορία. Πώς, όμως, η εμπειρία της αιματοχυσίας αλλά και της δημιουργίας δεσμών στη διάρκειά του επηρέασαν τον σύγχρονο κόσμο; Πώς ο φόβος της βίας, τα όνειρα για ισότητα και ο πόθος για ελευθερία άλλαξαν τις χώρες και τις κοινωνίες στις οποίες ζούμε σήμερα; Ο ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ αναλύει μια περίοδο γεωπολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών αλλαγών χωρίς προηγούμενο. Η νέα τάξη, όπως διαμορφώθηκε μετά το 1945, σήμανε την κατάρρευση της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και τη γέννηση δύο υπερδυνάμεων –των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης– σε ένα κλίμα παγκόσμιου Ψυχρού Πολέμου. Οι επιστήμονες ανέπτυξαν νέες τεχνολογίες, εγκαινιάζοντας την πυρηνική εποχή. Οι πολιτικοί οραματίστηκαν νέα κοινωνικά μοντέλα – κάποιοι υποστήριξαν την παγκόσμια διακυβέρνηση, άλλοι την ανεξαρτησία. Το βιοτικό επίπεδο άλλαξε δραματικά. Ήταν εποχή τρόμου αλλά και θαυμάτων, που ο απόηχός της ανιχνεύεται στον προβληματισμό τού σήμερα για τον εθνικισμό, το μεταναστευτικό και την παγκοσμιοποίηση. Ο Κιθ Λόου, εξηγώντας τις μεγάλες αλλαγές και τους μύθους που επικράτησαν και ταυτόχρονα χρησιμοποιώντας προσωπικές μαρτυρίες, καταδεικνύει τις φιλοσοφικές και ψυχολογικές συνέπειες του πολέμου και το πώς οι ηγέτες και οι απλοί άνθρωποι προσαρμόστηκαν στον μεταπολεμικό κόσμο και μετέτρεψαν ένα από τα μεγαλύτερα τραύματα της Ιστορίας σε ευκαιρία για αλλαγή. β

Η Ευρώπη υπήρξε για δύο χιλιετίες για μια εξαιρετικά επιτυχημένη ήπειρος. Σε αυτό το εκπληκτικό νέο του βιβλίο, ο Σάιμον Τζένκινς αφηγείται την ιστορία της εξέλιξής της από ένα πεδίο μάχης πολεμοχαρών φυλών σε έναν χώρο ειρήνης, πλούτου και ελευθερίας – μια ιστορία που ξεκινάει από την αρχαία Ελλάδα και τη Ρώμη, περνάει από τον Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και τη Γαλλική Επανάσταση, φτάνει στους δύο Παγκόσμιους Πολέμους και καταλήγει στο σήμερα. Ο Τζένκινς αναφέρεται σε διάφορες προσωπικότητες, από τον Ιούλιο Καίσαρα και τη Ζαν ντ’ Αρκ μέχρι τον Ουέλινγκτον και την Άνγκελα Μέρκελ, και από τον Αριστοτέλη μέχρι τον Σαίξπηρ και τον Πικάσο. Επικεντρώνεται σε ποικίλα θέματα, από τις νεανικές φιλοδοξίες και τις θρησκευτικές συγκρούσεις μέχρι τους γεωγραφικούς περιορισμούς και τις εισβολές, και τα ενώνει όλα αυτά σε μια αφήγηση με χρονολογική σειρά, γεμάτη κύρος αλλά και προσωπικό χρώμα. Η Ευρώπη, παρά τις συνεχείς αναταράξεις, έχει αφήσει ένα ανεξίτηλο σημάδι στον κόσμο. Πώς κατάφερε μια τόσο μικρή ήπειρος να γίνει τόσο δυνατή; Πώς όλες αυτές οι χερσόνησοι και τα νησιά πέτυχαν με τον καιρό να αναπτύξουν συλλογική συνείδηση; Πώς η διπλωματία κατέληξε τόσο συχνά σε λουτρό αίματος και ποιες είναι οι συνέπειες αυτού σήμερα; Παρ’ όλη τη σημαίνουσα θέση της Ευρώπης στην πολιτική, στην οικονομία και στον πολιτισμό, μέχρι τώρα δεν είχε γραφτεί κάποιο συνοπτικό βιβλίο για να πει την ιστορία της. Το πορτρέτο που σκιαγραφεί ο Τζένκινς δε θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο – ή πιο αριστουργηματικό.

Η Ελληνική Επανάσταση είχε ιδιαίτερη σημασία για τους Αμερικανούς. Οι αμερικανικές εφημερίδες της εποχής ονόμασαν το ξέσπασμα συμπάθειας και υποστήριξης προς τους Έλληνες «Ελληνική Φωτιά», κάνοντας έναν παραλληλισμό με το βυζαντινό υγρό πυρ. Αν και η σύσταση του υγρού πυρός έχει χαθεί στο διάβα της Ιστορίας, η αμερικανική «Ελληνική Φωτιά» αποτελούνταν από ενθουσιασμό για τον ελληνικό αγώνα, τον οποίο ενέπνεε η πεποίθηση πως τα δημοκρατικά ιδεώδη συνέδεαν τους Αμερικανούς με το αρχαίο ελληνικό παρελθόν. Το παρόν βιβλίο, ωστόσο, δεν περιέχει απλώς μια ιστορία για το εύρος της στήριξης που παρείχαν οι Αμερικανοί στους Έλληνες. Το κίνημα υπέρ της ελληνικής ανεξαρτησίας αποτελεί ένα μοναδικό όχημα για να διερευνηθούν τα συμφέροντα των Αμερικανών στην Ελλάδα και στην Οθωμανική Αυτοκρατορία· να διαπιστωθούν οι τρόποι με τους οποίους οι Αμερικανοί πίστευαν ότι θα βοηθούσαν τους Έλληνες να εξασφαλίσουν την ανεξαρτησία, καθώς και να εξεταστεί πώς αυτές οι προσπάθειες επηρέασαν τα μεταρρυθμιστικά κινήματα του 19ου αιώνα στις ΗΠΑ. Η αμερικανική υποστήριξη στην Ελληνική Επανάσταση είχε κοινωνικές επιπτώσεις και πολιτικό αντίκτυπο στις ΗΠΑ, ενώ, αντίθετα, ο Πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας βοήθησε τους Αμερικανούς να αυτοπροσδιοριστούν ως λαός και να ερμηνεύσουν την κληρονομιά της Αμερικανικής Επανάστασης στη διεθνή σκηνή.

Στα χρόνια της μακράς δουλείας έγινε μια πνευματική και εθνική ζύμωση στα ευρύτερα λαϊκά στρώματα και όχι μόνο σε μια «ελίτ», όπως στους τελευταίους βυζαντινούς αιώνες: μια μεταστοιχείωση της εσωτερικής δομής, έτσι που με αργούς ρυθμούς να συντελεστεί η εθνική αυτογνωσία, που δεν πρόφτασε να ολοκληρωθεί στα χρόνια των Παλαιολόγων. Το Ρωμαίος/Ρωμηός ή Ρωμιός άρχισε σταδιακά να υποδηλώνει όχι γενικά τον υπόδουλο ορθόδοξο χριστιανό, αλλ’ ειδικά τον υπόδουλο χριστιανό Έλληνα ή ελληνόφωνο. Κι επειδή το Ρωμηός/Ρωμιός υποδήλωνε γενικά τον υποτεταγμένο, άρχισε, ως αντίδραση στην υποταγή, υπό την επίδραση των Ελλήνων της Δύσης (και όχι μόνο από Διαφωτισμού κι εντεύθεν) να χρησιμοποιείται ο όρος Έλλην που υπερίσχυσε του διεθνοποιημένου Γραικός. Επιπροσθέτως, μέσα στον θερμολέβητα της δουλείας διαμορφώνεται ένας τύπος Έλληνος –και δεν είναι ο μόνος–, που το πνεύμα του είναι στη Δύση και η ψυχή του στην Ανατολή.

Ο τόμος αυτός είναι ό,τι λέει ο τίτλος του: «Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του ’21». Όχι όλος ο αγώνας στην πολυμορφία του και στην πολύπτυχη διάστασή του. Όμως ο προσεκτικός αναγνώστης, διαβάζοντάς τον, θα προσεγγίσει την αλήθεια για τα σπουδαιότερα γεγονότα που συνέβησαν και συνέβαλαν στην εδραίωση της Επανάστασης καθώς και για τη ζωή και τη δράση των πρωταγωνιστών της. Ο συγγραφέας παραθέτει όχι μόνο τα ηρωικά γεγονότα αλλά και κάποια μελανά σημεία που είναι φυσικό να υπήρξαν και που δυστυχώς θα υπάρχουν πάντα σε όλους τους ξεσηκωμούς. Διότι σκοπός του είναι να δώσει μια ακριβή και όχι «υμνητική» ή «αποδομητική» ιστορία.

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΚΑ ΚΑΛΎΤΈΡΑ ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ 2020 ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΥΣ NEW YORK TIMES Ως ιστορικός, πιστεύω ακράδαντα πως, αν θέλουμε να νοηματοδοτήσουμε το παρελθόν και να μελετήσουμε σε βάθος την ανθρώπινη ιστορία, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε τον πόλεμο. Οι συνέπειές του ήταν πάντοτε τόσο βαθιές, ώστε αν αγνοήσουμε τον πόλεμο σημαίνει ότι αγνοούμε μια από τις παραμέτρους εκείνες που καθόρισαν την εξέλιξη του ανθρώπου και την πορεία της Ιστορίας, όπως είναι το περιβάλλον, η γεωγραφία, οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι, η οικονομία, οι ιδέες, οι κοινωνικές και πολιτικές μεταβολές. Σε αυτό το βιβλίο η έγκριτη καθηγήτρια Μάργκαρετ Μακμίλαν, κάνοντας μια αναδρομή στις ένοπλες συρράξεις ανά τους αιώνες, διερευνά τους δεσμούς ανάμεσα στον πόλεμο και στην κοινωνία και τα ζητήματα που αυτοί εγείρουν.

«φιλοσοφία γὰρ ἐστιν παλαιοτάτη τε καὶ πλείστη τῶν Ἑλλήνων ἐν Κρήτῃ τε καὶ ἐν Λακεδαίμονι, καὶ σοφισταὶ πλεῖστοι γῆς ἐκεῖ εἰσιν» «Από τις ελληνικές χώρες, η φιλοσοφία πρωτοφάνηκε στην Κρήτη και στη Σπάρτη και εκεί είναι περισσότερο απλωμένη· σε κανένα άλλο μέρος του κόσμου δε βρίσκονται τόσοι δάσκαλοι της φιλοσοφίας όσοι εκεί». [Πλάτωνα: «Πρωταγόρας»] «Λακεδαιμόνιοι ἐλεύθεροι γὰρ ἐόντες οὐ πάντα ἐλεύθεροι εἰσί· ἔπεστι γὰρ σφι δεσπότης νόμος, τὸν ὑποδειμαίνουσι πολλῷ ἔτι μᾶλλον ἢ οἱ σοὶ σέ» «Οι Σπαρτιάτες είναι ελεύθεροι, αλλά όχι για όλα. Δεσπότης (αφεντικό) τους είναι ο “νόμος”, τον οποίο φοβούνται πιο πολύ απ’ ό,τι οι υπήκοοί σου φοβούνται εσένα (Ξέρξη)». [Ηροδότου: «Ιστορίαι», Ζ΄]

Ίσως σε καμία άλλη ευρωπαϊκή χώρα η εβραϊκή παρουσία δεν παρουσιάζει τέτοια ποικιλομορφία και ενδιαφέρον όσο στην Ελλάδα. Tα πρώτα ίχνη της ανιχνεύονται κατά την αρχαιότητα. Πιθανόν πρόκειται για τις παλαιότερες εβραϊκές κοινότητες επί ευρωπαϊκού εδάφους. Εξελληνισμένοι Ρωμανιώτες, Σεφαραδίτες της Δυτικής Μεσογείου και Ασκεναζίτες της Κεντρικής Ευρώπης δημιουργούν ένα μοναδικό και πολύχρωμο μωσαϊκό κοινοτήτων, στο οποίο καθεμία αποτελεί αναπόσπαστη ψηφίδα, με τη δική της συναρπαστική ιστορία. Η Θεσσαλονίκη ως η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων, τα Ιωάννινα ως πρωτεύουσα των Ρωμανιωτών, τα Χανιά, η Κέρκυρα, η Ρόδος, το Διδυμότειχο, η Χαλκίδα, η Κομοτηνή, η Λάρισα, o Bόλος, η Καβάλα, η Αθήνα, όλες μαζί αλλά και κάθε κοινότητα ξεχωριστά αναδεικνύονται ως αναπόσπαστο κομμάτι του Ελληνισμού και της πλούσιας ιστορίας της χώρας. Για πρώτη φορά, καταβάλλεται προσπάθεια να παρουσιαστεί επιστημονικά στην ελληνική βιβλιογραφία μια πλήρης και συνολική εικόνα της ιστορίας των Εβραίων της Ελλάδας, μέσα από μαρτυρίες, φωτογραφίες, ποιήματα και τραγούδια από τη στιγμή που εμφανίστηκαν στον ελλαδικό χώρο μέχρι το Ολοκαύτωμα και μετέπειτα. Επιχειρείται, επίσης, να αναδειχτεί σε όλο της το εύρος η συμβολή των Ελλήνων Εβραίων στην οικονομική, πολιτιστική, πνευματική και πολιτική ζωή της Ελλάδας, αλλά και να «αποκαλυφθούν» οι χρυσές και οι μαύρες σελίδες της συμβίωσης των Ελλήνων Εβραίων με τους χριστιανούς.

ΜΙΑ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΟΥ ΚΑΛΥΠΤΕΙ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΕΙ ΤΑ ΠΡΟΣΦΑΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ. Ποια στ’ αλήθεια είναι η Ρωσία, η μεγαλύτερη χώρα στον κόσμο με το μεγαλύτερο πυρηνικό οπλοστάσιο; Γνωστή ως Ρως, Μοσχοβία, Ρωσική Αυτοκρατορία και Σοβιετική Ένωση και τα τελευταία τριάντα χρόνια ως Ρωσική Ομοσπονδία, διαθέτει ένα βίαιο, τραγικό, κατά περιόδους μεγαλειώδες, και σίγουρα περίπλοκο παρελθόν. Ο πρώην πρέσβης και ειδικός σε ζητήματα Ρωσικής Ιστορίας Rodric Braithwaite διαχωρίζει τους μύθους από τα γεγονότα προσφέροντάς μας τη λύση σε αυτό το αίνιγμα.